Przewodnik świętokrzyski - Świętokrzyskie atrakcje turystyczne

ŚWIĘTOKRZYSKIE ATRAKCJE TURYSTYCZNE

Województwo świętokrzyskie położone jest w środkowej części Polski. Samo województwo zajmuje 3,7% powierzchni kraju (11672km²). Zlokalizowane jest w centralnej części pasa Wyżyn Polskich, częściowo jego granice stanowią rzeki: Wisła na wschodzie, Pilica, Czarna Włoszczowska i Nida na zachodzie.
Pod względem administracyjnym województwo podzielone jest na 14 powiatów ziemskich i jeden grodzki - miasto Kielce.
Region świętokrzyski jest bogaty w walory kulturowe oraz przyrodnicze. Tutaj znajdują się jedne z najstarszych i najniższych gór w Polsce - Góry Świętokrzyskie, zachowane zespoły miast, osad średniowiecznych: Sandomierz, Szydłów, Bodzentyn, Opatów, Chmielnik itd.
Interesująco przedstawia się architektura sakralna z perłą regionu kościołem i klasztorem świętokrzyskim na Łysej Górze oraz innymi zespołami klasztorów: Wąchock, Jędrzejów ( cystersi), Sandomierz (dominikanie - kościół Św. Jakuba), Sulisławice (bracia Zmartwychstańcy), Karczówka (pallotyni) i wiele innych.
Wyjątkowymi zabytkami w skali kraju są obiekty poprzemysłowe pochodzące głównie ze Staropolskiego Okręgu Przemysłowego: Muzeum w Maleńcu, Stara Kuźnica, Muzeum Zagłębia Staropolskiego w Sielpi Wlk, ruiny Huty Józef w Samsonowie, Zakład Wielkopiecowy w Bobrzy, piec w Kuźniakach, Wielki Piec w Starachowicach, walocwnia w Nietulisku Dużym.
Świętokrzyskie to unikatowa przyroda chroniona w Świętokrzyskim Parku Narodowym, sześciu parkach krajobrazowych, 72 rezerwatach przyrody. Szczególną wartość przedstawiają rezerwaty przyrody nieożywionej, wśród których są takie perełki jak: Jaskinia Raj, rezerwat - były kamieniołom Kadzielnia w Kielcach, rezerwat Miedzianka, Krzemionki koło Ostrowca Św, Gagaty Sołtykowskie i wiele innych.
Na Ponidziu znajdują się uzdrowiska i sanatoria, które leczą wiele chorób: Busko Zdrój, Solec Zdrój.
Zimą na turystów czekają trasy zjazdowe i stoki narciarskie dostępne już w czternastu miejscach.

SPIS NAJWAŻNIEJSZYCH ATRAKCJI ŚWIĘTOKRZYSKICH
Zabytki
architektura sakralna
architektura przemysłowa
Malownicze ruiny zamków, rezydencji
Historyczne zespoły miejskie
Przyroda
Inne atrakcje

WYBRANE ZABYTKI

Architektura sakralna
Bazylika Katedralna pw. Najświętszej Marii Panny w Sandomierzu
Świątynia wybudowana w 1181 roku. Przebudowywana przez Kazimierza Wlk w 1360 roku, konsekrowana w 1382 roku.Od 1818 tytuł katedry.Kościól gotycki trójnawowy ze sklepieniem krzyżowo - żebrowym.
We wnętrzu: unikatowa polichromia w prezbiterium fundacji Władysława Jagiełły, drewniane ołtarze warsztatu Polejowskiego z lat 1772-1774, Cykl obrazów Karola De Prevot- Matrylogium Romanum, ołtarz główny z 1766 roku.

Fara w Bodzentynie( pw.Wniebowzięcia NMP oraz św Stanisława Biskupa)
Gotycka świątynia wybudowana i konsekrowana w 1452 roku przez prymasa Zbigniewa Olesnickiego.
Budowla bazylikowa, trójnawowa, czteroprzęsłowa ze sklepieniem kolebkowym z lunetami ( przebudowa w XVIIw).
Niezwykłe bogate wyposażenie wnętrz: renesansowy ołtarz główny z 1546 roku, pośrodku którego znajduje się obraz Petrusa Venetusa "Ukrzyżowanie", tryptyk bodzentyński z 1508 roku,

Katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Kielcach.
Jedna z najstarszych świątyń Kielc.Ufundowana w 1171 roku przez biskupa krakowskiego Gedeona. Obecny wygląd pochodzi z 1719 roku, po przebudowie przez biskupa Łubieńskiego.
Światynia bazylikowa, trójnawowa zbudowana z ciosów piaskowcowych.
Na północnej fasadzie unikatowy zabytek: Tablica Miar z 1782 roku.
Wewnątrz: ołtarz główny z 1728 roku aut.A. Frączkiewicza, polichromie Nizińskiego z poczatku XX wieku, tryptyk z p. XVI wieku, płaskorzeźba NMP wykonana z galeny, renesansowy nagrobek Elżbiety Krzyckiej Zebrzydowskiej z pocz. XVI wieku, obraz Matki Bożej Kieleckiej Łaskawej z 1598 roku.

Kolegiata Św. Marcina w Opatowie
Świątynia wzniesiona w II połowie XII wieku, z tytułem kolegiaty od 1206 roku.W latach 1710 - 1740 gruntownie odrestaurowana, zyskała barokowe wyposażenie.
Kościół zbudowany z ciosa piaskowcowego na planie krzyża łacińskiego, trójnawowa. Ciekawa fasada zachodnia dwuwieżowa z cechami budownictwa romańskiego ( biforia) i gotyckiego.
Przebogate wyposażenie wnętrz: np. gotyckie polichromie naścienne przebiterium, transeptu, "lament opatowski" - nagrobek Krzysztofa Szydłowieckiego

Zdj. Najstarsza polichromia naścienna znajdująca się w Kolegiacie Św. Marcina w Opatowie.
Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny(Bazylika kolegiacka) w Wiślicy
Kościół wybudowany z fundacji Kazimierza Wlk w 1350 roku jako trzeci w tym miejscu. ( seria baryczkowska).Kościół wielokrotnie remontowany konsekrowany(koniec XVII wieku, około 1678, lata dwudzieste XIXw.)
Kościół pseudonawowy nakryty sklepieniem trójdzielnym gwiażdzistym( wspartym na 3 filarach), z wielobocznym prezbiterium.
Przebogaty wystrój wnętrz: kamienna rzeżba Madonny Łokietkowej z 1270,tablica erekcyjna z 1464 roku przedstawiająca klęczącego Króla Kazimierza Wlk przed Madonną z dzieciątkiem, polichromia ruska z początku XV w. fundacji Władysława Jagiełły, płyta Orantów (lub wislicka) z około 1170 roku.

Kościół Św. Jakuba w Sandomierzu

Najstarszy sandomierski kościół.Pierwsza świątynia romańska w Polsce wzniesiona z cegły.
Pierwszy kościół parafialny do 1226 roku. Następnie ponownie budowany przez dominikanów. Budowa trwała do połowy XVIII wieku.W latach 1907 - 1909 świątynia gruntownie odrestaurowana w pierwotnym romańskim stylu.
Budowla trójnawowa zorientowana z prezbiterium krótszym od nawy głównej tylko 9 metrów. Pokryta więżbą dachową. Trzy kaplice: Męczenników Sandomierskich, Matki Boskiej Różańcowej, Św Jacka.
Wewnątrz wiele cennych i unikatowych zabytków: płyta nagrobna z XIV? w, fundament przy filarze nawy południowej z rytem miecza, płyta nagrobna księżniczki Adelajdy, drwniany sarkofag Adelajdy w prezbiterium.
Największym skarbem światyni jest unikatowy na skalę europejską portal wejściowy do świątyni zwany Portalem Niebios.

Ryc. Portal Niebios
Kościół Św. Leonarda w Busku Zdroju

Świątynia fundowana na przełomie XII i XIII wieku przez rycerza Dersława, który sprowadził do Buska Norbertanki.Zniszczona po potopie szwedzkim. Kościół ponownie odbudowany w 1699 roku.
Świątynia jednonawowa( wymiary 10,8 m na 9,6 m) z zamkniętym pięciobocznie prezbiterium nakryta dachem gontowym z arkadową sygnaturką.

Kościół Św Wojciecha w Kielcach

Najstarszy kielecki kościół. Według kronikarzy wzniesiony w 1084 roku. Obecna budowla wzniesiona w 1763 roku. W latach 1825-1830 odrestaurowany.Pod koniec XIX wieku generalny remont wnętrz świątyni.
Kościół jednonawowy z prezpiterium zorientowanym. Fasada południowa zwieńczona wieżą, nakrytą cebulastym hełmem.Wyposażenie:ołtarz główny z 1897 roku, obrazy Jana Styki w tym "Rozmnożenie chleba w puszczy", 5 ołtarzy

Kościół parafialny w Koprzywnicy. Pocysterski Zespół Klasztorny
Kosciół w Koprzywnicy znajduje się niecałe 15 km od Sandomierza.
Opactwo założone w 1185 roku. Budowę świątyni ukończono w 1207 roku. Z pierwotnego założenia zachował się kościół, wschodnie skrzydło klasztoru z kapitularzem, domek opata.
Kościół w Koprzywnicy został wzniesiony na planie krzyża łacińskiego.Fasada zachodnia oraz wieża na skrzyżowaniu naw to efekt przebudowy z końca XVIII wieku.
Bogate wnętrze kościoła: ołtarz z obrazem Wniebowzięcia NMP z 1645 roku, dwanaście barokowych ołtarzy, sarkofag z dwoma płytami nagrobnymi rodziny Niedrzwickich. Niezwykle cenne są malowidła z XIV wieku: Sąd Ostateczny,ceremoniał umierania Cystersa.

Kościół pw. Św. Józefa w Klimontowie

Kolegiata wzniesiona z inicjatywy Jerzego Ossolińskiego. Budowa niedokończona przed potopem szwedzkim realizowana przez nastepne 100 lat.Ukończona w latach 1777- 1779.
Jeden z nielicznych kościołów w Polsce wzniesiony na planie elipsy z dwoma wieżami frontowymi.Wzorowany na rzymskiej światyni Santa Anna Del Perefreni.
WIĘCEJ

Święty Krzyż (kościół Św. Trójcy, pobenedyktyński zespół klasztorny)

Pierwsza wzmianka o pobenedyktyńskim zespole klasztornym pochodzi z I połowy XII w. Kościół został ufundowany w 1006 roku( według przekazu Długosza).
Zespół klasztorny składa się obecnie z kościoła pw. Świętej Trójcy, klasztoru Oblatów, dwóch dziedzińców, skrzydła zachodniego w którym mieści się Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Dużą atrakcją turystyczną są krypty w których spoczywa Jeremi Wiśniowiecki.

WIĘCEJ

Opactwo Cystersów w Wąchocku

Zespół klasztorny Cystersów to zabytek klasy zerowej.Opactwo składa się z trzech części: kościoła pw. Św Floriana( 1179 r.), zabudowań klasztornych z XIII wieku, południowej części klasztoru z XVI wieku.Największą wartość historyczną w zespole klasztornym stanowi kapitularz z XIII wieku ze sklepieniem krzyżowo - żebrowym wspartym na czterech kolumnach.
Inne ciekawe romańskie pomieszczenia to fraternia, refektarz, dormitorium. Zachwyca również kościół Św. Floriana, we wnętrzu którego możemy podziwiać np: malowidła ze scanami życia NMP, kaplice Św. Anny, Wincentego Kadłubka dobudowane w XVII wieku.

Zespół klasztorny na Karczówce w Kielcach
W skład zespołu klasztornego wchodzą: barokowy kościół pw. Św. Karola, klasztor z zabudowaniami gospodarczymi.Światynia wybudowana w 1628 roku z inicjatywy biskupa krakowskiego - Marcina Szyszkowskiego. Od 1629 roku do 1864 r w klasztorze przebywali bernardyni, obecnie pallotyni.
Wewnątrz warto zwrócić uwagę na posąg Św. Barbary wykuty z galeny ( w kaplicy pod wieżą klasztorną), bogate wyposażenie kościoła.

Architektura przemysłowa

Piec w Kuźniakach
Pozostałości pieca hutniczego wybudowanego w 1782 roku. Był to najmniejszy wielki piec z 34 pieców wytapiających rudy żelaza pod koniec XIX wieku. W 1897 roku ze względu na brak surowców zaniechano produkcji.W Kuźniakach rozpoczyna się szlak czerwony im. Edmunda Massalskiego.

Stara Kuźnica koło Końskich
Jest unikatowym obiektem dawnej techniki z wyposażeniem zbliżonym do licznych kuźnic wodnych pracujących na Ziemi koneckiej od XVI do XVIII wieku.
W Starej Kuźnicy do dziś zachował się XVII wieczny układ wodny oraz kuźnica z XIX w.
Układ wodny tworzą grobla, która przegradza koryto rzeki Młynkowskiej. Jest to zapora czołowa zbiornika wodnego o pow. 2,1 ha.

Walcownia i pudlingarnia z XIX wieku. Muzeum Zagłębia Staropolskiego w Sielpi Wlk
Zakład w Sielpi Wlk, którego wizytówką jest koło o średnicy 8,5 m wybudowano z inicjatywy księdza Stanisława Staszica w 1841 roku. Powstały wtedy zakłady walcowni, pudlingarni i fryszerni. Wybudowano również 29 domków robotniczych. Energia do zakładu była dostarczana przez koło napędzane spiętrzonymi wodami rzeki Czarnej wpływającymi do zakładu kanałem o długości 8 metrów.Był w to najnowocześniejszy zakład tego typu w Polsce i Europie Środkowej w XIX wieku. Zakład pracował bez przerwy do 1921 roku, wtedy to zaniechano produkcji stali tradycyjną metodą. W 1935 roku Muzeum Przemysłu i Techniki w Warszawie zorganizowało tutaj Oddział Zabytków Sztuki Inżynierskiej Zagłębia Staropolskiego. Zachowała się hala dawnej walcowni i pudlingarni oraz ujęcie wodne w skład którego wchodzą: groble, kanał, śluza i upusty.

Wielki Piec w Starachowicach

Wielki Piec w obecnym kształcie pochodzi z 1899 roku. Jest najcenniejszym zabytkiem Starachowic. Zachował się budynek pieca z kompletnym ciągiem technologicznym torowisk kolejowych, wieży gichtowej oraz skomplikowanego układu urządzeń filtrujących i nadmuchowych. Wymiary pieca to 22 metrów wysokość, 250 m3 - pojemność.

Zabytkowy Zakład Hutniczy w Maleńcu

Został wzniesiony w 1794 roku z inicjatywy Jacka Jezierskiego.W 1837 roku powstaje nowoczesny zakład gwoździarni oraz walcownia blachy. Pomysłodawcą tej inwestycji był trzeci właściciel dóbr malenieckich - Tadeusz Bocheński. Początki ósmej dekady XIX wieku to następna przebudowa zakładu. Feliks Wielogłowski otwiera jedną z najnowocześniejszych linii do produkcji szpadli i łopat. Zakład nieprzerwanie pracował do 1967 roku.
Obecnie ten zabytek techniki jest dostępny dla zwiedzających. Turystów urzeka hala walcowni, hala szpadlarni, koła wodne i zamachowe ( słynny szaleniec), zapora wodna i zbiornik wodny o powierzchni 18ha.

Zakład walcowni w Nietulisku Dużym

Znajdują się tutaj ruiny zespołu przemysłowo - urbanistycznego wraz z osiedlem robotniczym z lat 1834-1846. Symbolem zakładu jest budynek walcowni. Rocznie produkowano w Nietulisku D. 5,7 tys. ton wyrobów żelaza.

Zakład Wielkopiecowy w Bobrzy (ruiny, zachowany mur oporowy)

Obiekt ten jest pamiątką po najpotężniejszej, niestety nie do końca ukończonej iwestycji przemysłowej Królestwa Polskiego.Miał tu powstać olbrzymi zakład wielkopiecowy o łącznej mocy produkcyjnej 5,1 tys. ton żelaza.Projekt profesora lampego zakładał wybudowanie 5 18 metrowych pieców, halę odlewni oraz obiektów do przygotowania produkcji.
Zachował się do dziś imponujący mur oporowy ( 17 metrów wysokości), oraz ruiny hali przygotowania wsadu do pieca, dwóch węgielni.

Zakład Wielkopiecowy w Samsonowie ( ruiny Huty Józef)

Zakład wybudowany w 1598 roku z inicjatywy włoskich hutników Caccich.Produkcja miała charakter zbrojeniowy.W czasach Królestwa Polskiego był to jeden z większych zakładów metalurgii w regionie świętokrzyskim.W czasie Powstania Listopadowego wyrabiano broń dla wojsk powstańczych. W 1835 roku dokonano modernizacji pieca aby zwiększyć jego moc produkcyjną, która wynosiła 800 ton surówki. Po 250- ciu latach zaniechano wytopu żelaza. W 1866 roku ogromny pożar strawił i zniszczył doszczętnie 60% huty w Samsonowie. Kompleks Huty Józef jest ruiną trwałą. Możemy podziwiać zachowane ślady i obiekty dawnej świetności zakładu samsonowskiego: Wielki Piec z wieżą gichtochciągową (gichtową), kuźni, modelarni, suszarni, emaliarni oraz już tylko pozostałe fundamenty odlewni ( plac przed wielkim piecem).

PAŁACE, RUINY ZAMKÓW, REZYDENCJI, FORTYFIKACJE MIEJSKIE

Pałac Biskupów Krakowskich w Kielcach
Jest to jeden z najpiękniejszych zabytków Kielc. Uznawany jest za jedyną zachowaną w Polsce rezydencję z XVII wieku.Został wzniesiony wlatach 1638-1642 z inicjatywy biskupa Jana Zadzika. Głównym budowniczym był Włoch Giovanni Pancino, projektantem -Jan Trevano. Budowla powstała z inicjatywy biskupa krakowskiego Jakuba Zadzika.Bogate jest wyposażenie wnętrz: Na piętrze znajdują się: Pokoje Prałatów, Sala Rycerska, Sala Portretowa, Pokoje Senatorskie, Skarbczyk, SypialniaBiskupia. Najbardziej okazałą salą w pałacu jest Izba Górna Stołowa zwana Salą Portretową.

Zamek w Bodzentynie(ruiny)

Zamek został wzniesiony przez biskupa Floriana z Morska w II poł. XIV wieku. Położony jest na dolomitowej skale nad rzeką Psarką. Kilkakrotnie przebudowywany.W II poł. XVI w. uzyskał formę rezydencji pałacowej. Zamek użytkowany do 1791 roku, kiedy to stał się spichlerzem zbożowym. Przez cały XIX wiek zamek stopniowo zamieniał się w ruinę,budulec murów były grabiony przez miejscową ludność.Obecnie możemy zobaczyć pozostałe fragmenty murów: renesansowy portal wejściowy wykonany z czerwonego piaskowca, południowo - zachonie naroże murów ( widoczne na poniższym zdjęciu), wschodnie partie murów, resztki klatki schodowej i przewodów kominowych w północnym skrzydle.

Zamek w Chęcinach(ruiny)
Zamek w Chęcinach został wzniesiony na polecenie biskupa krakowskiego Jana Muskatę. W 1320 roku przeniesiono do Chęcin kasztelanię z Małogoszcza. W latach 1310, 1318,1331, 1333 na terenie warowni chęcińskiej organizowane były zjazdy rycerstwa małopolskiego i wielkopolskiego. W czasie zjazdu w 1318 z katedry gnieżnieńskiej przeniesiono skarbiec. To świadczyło o wielkim znaczeniu militarnym zamku. W okresie panowania Kazimierza Wielkiego zamek zostaje rozbudowany.
Warownia była strzeżona przez 150 wojów, gotowych bronić się do nadejścia odsieczy. Staje się siedzibą starostów grodowych, a leżące u podnóża Góry Zamkowej Chęciny stolicą powiatu. Dochody starostwa były przeznaczone na uposażenie wdów królewskich.
Za czasów Jagiellonów zamek pełnił funkcję królewskiego więzienia. W 1554 roku na zamek zawitała królowa Bona ze swoim skarbem wiezionym na 24 wozach co dawało na tamte czasy astronomiczną sumę 1,5 miliona dukatów.
W 1465 roku zamek strawił pożar, po odbudowie w dalszym ciągu zamieszkiwali w nim starostowie, urzędnicy oraz służba. Po następnym pożarze około 1550 roku w 1576 r. starosta Stanisław Dębiński odbudował zniszczone zabudowania zamkowe.
W 1607 roku zamek zostaje po raz pierwszy w swej historii zdobyty. Zebrzydowski pałający nienawiścią do starosty Branickiego spalił twierdzę oraz ograbił zbrojownię. W latach 1655-1656 zamek ponownie zostaje zniszczony przez oddziały szwedzkie. W 1707 roku Szwedzi dokonali ostatecznej dewastacji budowli . Zamek zaprzestał funkcji rezydencji, starostowie przenieśli się do pobliskiego pałacyku w Podzamczu Chęcińskim. Ostatecznym punktem zniszczenia zamku był rok 1915. Puszkarze austriaccy zniszczyli górne części dwóch wież cylindrycznych oraz wieży czworogrannej.

Po II wojnie światowej podjęto zakrojone działania mające na celu uratować ruiny przed dalszą dewastacją. W latach 1948-49 odbudowano wieże, w latach 1959-1960 zabezpieczono niektóre odcinki murów. W 1961 roku odguzowano dolną i górną część zamku. W latach dziewięćdziesiatych dokonano dalszych pożytecznych dla ruchu rurystycznego prac: wykonano taras widokowy, metalowe schody, wycięto roślinność na zboczach Góry Zamkowej aby zwiększyć widoczność zamku.

Zamek(rezydencja magnacka) Krzyżtopór w Ujeżdzie

Są to ruiny największej ufortyfikowanej rezydencji magnackiej XVII wieku w Europie. Zamek zblizony jest do tzw palazzo in fortezzo. Został wzniesiony w latach 1631-1644 przez Wawrzyńca De Sent. Pomysłodawcą i głównym sponsorem był Krzysztof Ossoliński.
Założenie rezydencjonalne zostało wybudowane według określonego klucza: ilość okien równało się ilości dni w roku, pokoi było tyle co tygodni, sal - ile miesięcy, baszt - ile kwartałów. Zamek składał się z trzech części: obronnej, rezydencjonalnej, ogrodu włoskiego. Obecnie możemy podziwiać dwie pierwsze części: założenie obronne oraz wnętrza pałacowe. WIĘCEJ

Zamek w Sandomierzu
Zamek murowany na miejscu drewnianej warowni z czasów XI i XII wieku.Siedziba książąt sandomierskich. W 1520 roku rozbudowany przez króla Zygmunta Starego. W 1656 roku wysadzony przez Szwedów. Odbudowano do dziś istniejące skrzydło zachodnie. Od trzeciego rozbioru 1793 roku do 1959 w zamku mieściło się więzienie. Obecnie Muzeum Okręgowe w Sandomierzu. Z dziedzińca zamkowego roztacza się wspaniała panorama na dolinę Wisły.

Zamek w Mokrsku Dolnym
Pierwszymi posiadaczami zamku w Mokrsku byli Jelitczykowie. Piotr Jelita oraz jego brat Tomisław. Wybudowana została przez nich murowana wieża położona na kopcu w Mokrsku Dolnym.
Syn Piotra Jelity biskup krakowski Florian z Mokrska( przypuszczalnie z bratem Klemensem) rozpoczął budowę pierwotnego murowanego gotyckiego zamku na sztucznej wyspie otoczonej fosą. Zamek był budowany w latach 1355 - 1380 (śmierć Floriana), budowę kontynuował Klemens. Ostatecznie budowę zamku zakończono około 1390 roku. Zamek został wyudowany na planie prostokąta. Składał się z 4 części. Dziedzińca o wymiarach 24x29m o pow. ok. 750m2, głównego domu mieszkalnago( Domu Pańskiego), skrzydła z XVII w oraz ryzalitowej bramy wjazdowej.
Zachowały się resztki murów trzech skrzydeł. Część zachodnia ruin widoczna jest do wysokości 2 piętra.

HISTORYCZNE ZESPOŁY MIEJSKIE

Bodzentyn
Chęciny
Chmielnik
Daleszyce
Klimontów
Końskie
Małogoszcz
Opatów
Raków
Sandomierz
Staszów
Szydłów

Zawichost

PRZYRODA

Dąb Bartek
Gołoborze im. Kobendzy na Łysej Górze
Jaskinia Raj
Kamieniołom Kadzielnia
Kamieniołom Zachełmie
Krzemionki koło Ostrowca Św.
Rezerwat Górna Krasna
Rezerwat Miedzianka
Rezerwat Skorocice
Świętokrzyski Park Narodowy

INNE ATRAKCJE

Bizony w Kurozwękach
Ciuchcia Express Ponidzie
Kolejka Starachowicka
Muzeum biograficzne Henryka Sienkiewicza. Oblęgorek.
Muzeum zegarów im Przypkowskich w Jędrzejowie
Muzeum. Dworek Mikołaja Reja w Nagłowicach

POWRÓT.STRONA GŁÓWNA